Większość „frankowiczów” na pewnym etapie wykonania umowy zawarła z bankiem jakiś aneks. Zwykle jego celem było umożliwienie spłaty kredytu bezpośrednio w walucie, rozłożenie składki z tytułu UNWW na raty, restrukturyzacja zadłużenia, czy ustalenie przerwy w spłacie ze względu na trudne położenie finansowe kredytobiorcy. Czasem z inicjatywą występował bank, przedstawiając zawarcie aneksu jako konieczność/formalność. Jednocześnie dla banków była to okazja by zrealizować własny zamiar – podjąć próbę eliminacji abuzywnych postanowień. W związku z tym aneksy często zawierają postanowienia obojętne z punktu widzenia celu w jakim miały być zawarte. Na marginesie należy zauważyć, że banki ponownie zastosowały błędną praktykę – regułą było nie informowanie klientów o powyższym.
Obecnie aneksy i ugody stanowią argument, którym banki posługują się na etapie sądowym, podnosząc, że klienci wyrazili zgodę na sanowanie nieważnej umowy lub że nieważne postanowienia umowne zostały wyeliminowane przez strony.
Przedstawiamy więc pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy na temat tego, jakie warunki powinna spełniać czynność prawna mogąca usunąć nieważność/abuzywność – feel free to use it.
Co ciekawe jest to uchwała składu 7 sędziów z dnia 20 czerwca 2018 r. której sentencja jest dla zorientowanych dobrze znana – przesądza o momencie badania przesłanek abuzywności. Zdecydowanie mniej osób zaznajomiło się dokładnie z uzasadnieniem, zawierających dużo cennych uwag. Zachęcamy też do przeczytania wniosku Prezesa UOKiK inicjującego procedurę przed SN, gdyż lektura uzasadnień do obu tych aktów nie pozostawia wątpliwości co do tego jak sąd winien ocenić argumenty banku.
Tymczasem, fragment uzasadnienia do Uchwały Składu 7 Sędziów Sądu Najwyższego z dnia 20 czerwca 2018 r. (III CZP 29/17):

„Odrębną kwestią jest natomiast możliwość sanowania niedozwolonego postanowienia, choćby z mocą ex tunc, wskutek późniejszego zdarzenia; ukierunkowanej na ten skutek konstytutywnej czynności prawnej – jednostronnej, np. potwierdzenia niedozwolonego postanowienia przez konsumenta, albo dwustronnej, tj. umowy, w której strony wyrażają następczo wolę takiego ukształtowania swego położenia prawnego, jakby postanowienie od początku było skuteczne – albo zmiany prawa, mającej oddziaływać w ten sposób na już zawarte umowy. Akty te zakładają, że postanowienie jest nieskuteczne, mają zatem charakter następczy względem stwierdzenia abuzywności, a ponadto muszą każdorazowo podlegać ocenie pod kątem dopuszczalności z zastosowaniem ogólnych instrumentów ochronnych, wynikających z ustawy (np. art. 3531 i art. 58 k.c.), prawa unijnego (art. 6 i 7 dyrektywy 93/13) lub Konstytucji (np. art. 2). Z dotychczasowego orzecznictwa wynika np., że skuteczność wspomnianych czynności prawnych wchodzi w rachubę – niekonieczne jest to jednak jedyna przesłanka – tylko wtedy, gdy ich podstawą była „świadoma, wyraźna i wolna” zgoda konsumenta (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 lipca 2017 r., II CSK 803/16; w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej por. w szczególności wyrok z dnia 21 lutego 2013 r., C-472/11, Banif Plus Bank Zrt przeciwko C. Csipaiowi, V. Csipai, pkt 31 i 35). Z pewnością takiego skutku nie może osiągnąć jednostronna czynność prawna przedsiębiorcy, np. dokonana na podstawie art. 3841 k.c., albo umowa, na której istotną treść konsument nie wywarł rzeczywistego wpływu. Ponadto zgoda konsumenta musi być jednoznacznie, wyraźnie i stanowczo ukierunkowana na sanowanie wadliwego postanowienia. Wyrażenie zgody na zmianę umowy przez wyeliminowanie niedozwolonego postanowienia (zastąpienie go innym, uzupełnienie itp.) – choćby zmiana ta była indywidualnie uzgodniona – nie może być traktowane samo przez się jako wyraz woli sanowania wadliwego postanowienia ze skutkiem ex tunc.”

Jak widać, SN powołuje się m.in. na pkt 35 orzeczenia TSUE z dnia 21 lutego 2013 r., C-472/11, Banif Plus Bank Zrt przeciwko C. Csipaiowi, V. Csipai. Oto rzeczona teza, zgodnie z którą konsument decydując się na rezygnację z objęcia ochroną przez dyrektywę 93/13 musi mieć pełną wiedzę na temat przysługujących mu praw i ich konsekwencji (nie może zrezygnować nieświadomie):

(35) „Owa przyznana konsumentowi możliwość wypowiedzenia się w tej kwestii odpowiada również obowiązkowi ciążącemu na sądzie krajowym – co zostało przypomniane w pkt 25 niniejszego wyroku – uwzględnienia w odpowiednim przypadku woli wyrażonej przez konsumenta, jeżeli mając świadomość o niewiążącym charakterze danego nieuczciwego warunku, wskaże on jednak, iż sprzeciwia się temu, aby warunek ten został wyłączony, udzielając w ten sposób wyraźnej i wolnej zgody na dany warunek.”

Podstawowym warunkiem uznania, że aneks lub ugoda usuwają abuzywność lub nieważność postanowienia jest więc świadomość konsumenta co do jego wadliwości oraz jego zgoda na jej usunięcie. Takich warunków aneksy i ugody zawierane przez kredytobiorców zwykle nie spełniają.