Przełomowy wyrok TSUE w sprawie oświadczeń kredytobiorców

W czwartek, 7 grudnia 2023 Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wydał wyrok w sprawie C-140/22. Trybunał przedstawił w nim istotne poglądy dotyczące sposobu interpretacji dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich.

Czego dotyczyła ta sprawa

Z pytaniem prejudycjalnym zwrócił się do TSUE Sąd Rejonowy dla Warszawy Śródmieścia w sprawie przeciwko mBank. Pytanie to dotyczyło dwóch kwestii:

• czy do unieważnienia umowy niezbędne jest złożenie przez kredytobiorców oświadczenia o braku zgody na utrzymanie klauzul niedozwolonych, o świadomości że konsekwencją tego będzie unieważnienie umowy oraz o zgodzie na to unieważnienie;
• czy suma zwracana kredytobiorcom może zostać pomniejszona o odsetki należne bankowi zgodnie z umową.

Wątpliwości dotyczące pierwszej kwestii związane były przede wszystkim z teorią tzw. „trwałej bezskuteczności” która zakładała, że dopiero od czasu złożenia oświadczenia umowa staje się nieważna w konsekwencji czego rozpoczyna się bieg przedawnienia, a konsument zyskuje prawo do dochodzenia odsetek. Teoria ta zapoczątkowana została w uchwale Sądu Najwyższego z 7 maja 2021 r. (sygn. III CZP 6/21) i została przyjęta przez znaczącą część sędziów. Ponieważ konieczność składania takiego oświadczenia nie wynikała z przepisów prawa, wiele wątpliwości budziły kwestie treści takiego oświadczenia a także jego terminu – nie było bowiem jasne, czy oświadczenie takie może zostać złożone również przed etapem postępowania sądowego.

Drugie pytanie dotyczyło przysługiwania bankowi innych roszczeń niż zwrot kwoty wypłaconego kapitału w przypadku unieważnienia umowy. Banki w praktyce podnoszą bowiem roszczenia o wynagrodzenie za korzystanie za kapitału, domagają się waloryzacji zwracanego kapitału czy dochodzą zapłaty odsetek określonych w umowie.

Jakiej odpowiedzi udzielił Trybunał

W wyroku trybunał orzekł, że obie powyższe praktyki sądów są niepoprawne. W opinii trybunału składanie oświadczenia przez kredytobiorcę nie jest potrzebne do unieważnienia umowy i rolą sądu jest unieważnić umowę gdy zachodzą ku temu przesłanki. Wskazał również, że o ile konsument ma prawo do zrzeczenia się przysługującej ochrony i może wyrazić chęć pozostania związanym postawieniami umowy, to nie można od niego wymagać sformalizowanego oświadczenia o braku chęci dalszego trwania umowy, gdyż brak zrzeczenia się ochrony należy interpretować jako chęć skorzystania z niej.

W kwestii drugiego pytania trybunał podtrzymał swój pogląd, przedstawiony już w wyroku z 15 czerwca 2023 r., w sprawie C‑520/21 przeciw mBank. Zgodnie z nim bank nie ma prawa żądać od konsumenta rekompensaty wykraczającej poza zwrot kapitału wypłaconego oraz poza zapłatę ustawowych odsetek za zwłokę liczonych od dnia wezwania do zapłaty. Tym samym roszczenie o odsetki wskazane w unieważnionej umowie pozbawione jest podstawy. Trybunał wyjaśnił, że przyznawanie bankom dodatkowego wynagrodzenia niweczyłoby skutki odstraszające wiążące się z unieważnieniem umowy.

Z wyrokiem TSUE można zapoznać się tutaj:

https://curia.europa.eu/juris/document/document.jsf?text=&docid=280429&pageIndex=0&doclang=pl&mode=req&dir=&occ=first&part=1&cid=5034417